ابزارآلات قالیبافی,
    قالیبافی رفسنجان,
    قالیبافی کرج,
    آموزش pdf قالی بافی,
    آموزش قالی بافی تصویر,
كرمان
سر سلسله نقاشان بزرگ ايران محسن خان نقاش معروف كرماني است (متولدي سال 1211 شمسي و متوفي در سال 1290 شمسي). فرزند اين هنرمند بزرگ حسن خان يكي از طراحان نام آور و برجسته نقش قالي است. شاگردان حسن خان به ترتيب عبارتند از: زمان خان – احمد علي خان كربلائي – اكبر فدائي – كاشي نقاش – حاج محمد جعفر – عزيز الله بهارستاني – رضا بهره مند و حسين رسولي راوري كه هر كدام از آن ها با ابداع نقش هاي جديد و دلفريب هنر نقش قالي را در خطه كرمان به اوج كمال خود رسانيدند.
در نسل سوم نقاشان كرماني به نام هاي محمد علي شاهرخي پسر حسن خان – اكبر بهارستاني فرزند عزيز الله بهارستاني – عباس سروري – احمد كيوان – علي صوتي و حسين واعظي برخورد مي كنيم.
ب: اصفهان
در معرفي نام هاي معروف نقش قالي اصفهان بي ترديد بايد ابتدا به نام عيسي بهادري اشاره شود. اين هنرمند برجسته در سال 1284 شمسي در دهكده برچالو (اراك) به دنيا آمد. او پس از اتمام مدرسه كمال الملك در سال 1315 به سرپرستي هنرستان هنرهاي زيبا اصفهان برگزيده شد به مدت 30 سال در اين سمت شاگردان زيادي را در همه رشته هاي هنرهاي تزئيني به ويژه در نقاشي و تذهيب و نقش قالي تربيت كرد و طرح هاي بسيار جالبي را به مجموعه طرح هاي ايراني افزود. جواد رستم شيرازي – پورصفا – هوشنگ جزي زاده – محمود فرشچيان و جعفر قلي دادخواه همگي از دانش آموخته گان اين هنرستان و از شاگردان و همكاران او بودند.
در بين شاگردان عيسي بهادري استاد محمود فرشچيان به شهرت بيشتري دست يافت و بدين لحاظ يادآوري كامل تري را شايسته است. استاد فرشچيان متولد 1308 در شهر اصفهان يكي از هنرمندان نام آور ايران در رشته هاي نقاشي مينياتور است هر چند كه در رشته هاي تذهيب و نقش قالي و طرح كاشي نيز از تخصص و مهارت بالايي بهره مند است. محمود فرشچيان در محافل هنري ايران و خارج از معروفيت فوق العاده اي بهره مند است. از طرح هاي او كه بيانگر انديشه ها و تخيلات نامحدود انساني است تابلوهاي زيبايي در كارگاه ههاي فرش بافي ايران به ويژه تبريز بافته شده است.
در اين روزها كارگاه قالي بافي عالي نسب تبريز به صورت انحصاري به بافت آثار استاد اشتغال دارد كه نمونه اي چند از آن ها زينت بخش اين كتاب است.
احمد ارچنگ (متولد 1293 شمسي) هنرمند برجسته ديگري است كه از او طرح هاي چشم نواز و زيبايي در نقش قالي بافي مانده است. شاگردان اب استعداد اين هنرمند به نام هاي عباس كرباسيون و رحمت الله شادمان در ادامه كار استاد هم اكنون به كار طراحي در اصفهان اشتغال دارند. جعفر رشتيان طراح معروف ديگري در اصفهان كه تا چند پيش در قيد حيات بود در زمينه طرح هاي منظره اي نمونه هاي بسيار با ارزشي را از خود به جاي گذاشت.
در خاتمه به نام حسين مصور الملكي (متولد 1270 شمسي) از نقاشان م شهور نقش قالي اصفهان اشاره مي شود.
ج: كاشان
در دفتر طراحان بزرگ و صاحب سبك كاشان در يكصد و ده سال اخير ابتدا به نام رضا صانعي (مير سيد رضا خان) كه از پيش كسوتان هنرمند نقش قالي است بر مي خوريم. اين هنرمند نامدار در سال 1265 شمسي در شهر كاشان متولد شد. او مانند ساير هنرمندان هم عصر خود نقاشي و طراحي را در نزد ميرزا احمد و برادرش ميرزا علي اكبر آموخت به زودي خود به مرحله استادي رسيد. آثار او بيشتر به صورت دور نما و پرتره مي باشند. همكار و داماد او ميرزا نصرالله صانعي (نقاش زاده) نيز از اساتيد فن نقش قالي است كه بيشتر در سبك كلاسيك كار مي كرده است.
دبير الصنايع – آقا رضا وفا و ميرزا عباس صنيعي نيز از استادان فن هستند و هنر نقاش قالي كاشان به مقياس زياد مديون ذوق و نو آوري و خلاقيت هنري آنان مي باشد. محمد و نظام افسري دو تن از اعضاء خانواده هنرمند افسري در كاشان مي باشند كه در رشته نقش قالي به مرحله استادي رسيدند. كارهاي اين دو نقاش چيره دست بيشتر در مايه طرح هاي طبيعت و صورت سازي به چشم مي خورند.
در يادآوري ساير هنرمندان صاحب شهرت اين رشته بايد به نام هاي محمد صنعي فرزند ميرزا عباس صنيعي و مرتضي درويش و بالاخره سيد محسن صانعي فرزند رضا صانعي كه در شهر مشهد به كار طراحي فرش اشتغال دارد اشاره شود.
د: تبريز
از قديمي ها رسام ارژنگي و مير مصور را كه مينياتوريست و نقاش قالي و از بنيان گزاران مدرسه صنايع متظرفه تبريز بوده اند و هم چنين حبيب الله امين افشار هنرمند برجسته ديگري كه در سال 1367 چهره در نقاب خاك كسيد و محمد تقي خياباني را نام مي بريم و از هنرمندان نسل جوان تر ابوالحسن خياباني – اكبر برگي – قلي نامي – محمد حسين نجف زاده – يوسف تأملي – ابوالقاسم اماقاني – رضا اسكندري و ابراهيم رضايي شايسته يادآوري هستند كه هر كدام از آنها با ذوق و كوشش فراوان سعي آن دارند كه برگ جديدي بر دفتر طرح هاي جاوداني فرش ايران بيافزايند.
هـ : مشهد
از طراحان مشهور و قديمي مشهد مي توان عبدالحميد صنعت نگار (متولد 1287 در كرمان) را نام برد كه طراح نقشه بسياري از فرش هاي بافته شده در كارگاه عمو اوغلي بوده است. طرح معروف به كوزه كناني از كارهاي اين هنرمند است.
علي اكبر طرحچي فرزند عباس طرحچي معروف به نگارنده نيز از طراحان قديمي و پرسابقه مشهد است. از نسل جوان تر محمد حسين فخرالواعظين مهدوي (متولد 1310 شمسي) فرزند شيخ عبدالكريم فخرالواعظين مهدوي طراح و نقاش قديمي كرماني و احمد بهبودي و حسين شهيدي نژاد هنرمندان كارگاه هاي قالي بافي آستان قدس رضوي و شركت سهامي فرش ايران شعبه مشهد شايسته تجليل و يادآوري هستند.
و: تهران
در يادآوري نام هنرمندان نقش قالي و تذهيب در تهران نخست به سراغ نقش آفرينان هنرستان عالي هنرهاي زيباي تهران رفته و حسين طاهر زاده بهزاد رئيس و استاد اين هنرستان كه در نقش قالي و تذهيب و مينياتور هنرمند برجسته اي بود معرفي مي نمايد.
رضا وفا كاشاني هنرمند نامدار ديگري كه به صورت آينه اي شفاف جلوه هاي هنري و مهارت هاي پدر و عموي با استعداد و پر هنر خود ميرزا علي اكبر و ميرزا احمد را بر روي هنرمندان نسل جديدتر منعكس نمود.
غلامحسين صديق اسكنداني (متولد 1280 شمسي در تبريز) استاد طراحي هنرهاي تزئيني در اداره هنرهاي زيباي كشور – اسدالله دقيقي هنرمند ديگري وابسته به هنرستان عالي هنرهاي زيباي تهران – هادي اقدسيه – محمد حسين نقشه چي – علي درودي – علي اشرف كاشاني – عبدالكريم رفيعي – اسدالله غفاري – (انجداني) استادان نقش قالي و تذهيب اداره هنرهاي زيباي كشور و بالاخره عبدالله باقري رئيس قسمت تذهيب اين اداره (نگارنده در سال هال 1328 و 1329 افتخار شاگردي استاد را داشت) شايسته هر گونه تجليل و يادآوري هستند.
از نقاشان كم و بيش جواني كه به صورت آزاد در تهران فعاليت مي كنند و يا در استخدام سازمان هايي مانند شركت سهامي فرش ايران هستند مي توان حسن موسوي سيرت – اكبر عندليب – جعفر پاك دست – منصور تمسون و هم چنين خانم معصومه حسيني را نام برد.
در پايان فصل طراحان فرش زندگي هنرمند بلند آوازه اي را كه عنوان پدر فرش نوين ايران را به خود اختصاص داده است به كوتاهي مرور مي كنيم.
استاد ابوالفتح رسام عرب زاده در سال 1293 در خانواده اي هنرمند در شهر تبريز متولد شد و در زمستان 1376 دار فاني را بدرود گفت. شادروان عرب زاده از فارغ التحصيلان هنرستان عالي هنرهاي زيباي تهران بود. او در طي زندگي گهربار و خلاق هنري خود در تمام رشته هاي نقاشي و مينياتور – مجسمه سازي – نقش قالي – رنگرزي و بافندگي قالي ذوق هنري و استعداد بي مانندي از خود نشان داد.
شكوفايي هنر استاد در طراحي و بافت فرش اندكي بيش ا هل سال پيش آغاز شد و همواره به عنوان يكي از استادان مسلم اين رشته هنري در بين اهل فن شناخته شده بود. در آثار عرب زاده استفاده از مينياتور كه اولين هنري بود كه در هنرستان هنرهاي زيباي تهران با آن آشنا شده بود زياد به چشم مي خورد. شگفتي و اوج خلاقيت استاد اين بود كه ا و با حفظ تمام ميراث هاي هنري دست به نو آوري مي زد و از چهار چوب نقش هاي سنتي بيرون مي رفت كه گاهي مورد انتقاد برخي از هم كاران خود قرار مي گرفت كه از طرح هاي او به عنوان «نقش غلط» ياد مي گردند.
شادروان عرب زاده بنيان گذار اولين آموزشگاه هنري قالي بافي در تهران بود او در آخرين سال هاي حيات خود با مشاركت شهداري تهران مؤسسه اي به نام «بنياد فرهنگي و هنري فرش رسام عرب زاده» را پي ريز كرد و 66 قطعه از دست بافت هاي خود را نيز به پاس گذاران 66 سال از عمر خود به آن بنياد اهداء كرد.
طبقه بندي طرح هاي قالي
قبل از شروع به بحث درباره طرح هاي قالي توجه خوانندگان را به سه سبك اصلي كه كليه طرح هاي قالي در آن ها طبقه بندي مي شوند جلب مي نماييم.
درون مايه ها و اشكالي كه اجزاء متشكله يك طرح را تشكيل مي دهند از تركيب و اتصال و چرخش و تداوم خطوط به وجود مي آيند. حال اگر تمامي اين خطوط با يكديگر زاويه داشته باشند طرح هاي حاصل رد سبك هندسي طبقه بندي مي شوند و اگر اين خطوط فاقد زاويه باشند سبك را منحني و يا گردان مي نامند و هرگاه برخي از خطوط طرح با يك ديگر زاويه داشته و مقدار از مسير خود را به صورت منحني و بدون زاويه طي نمايند به آن سبك شاخه شكسته مي گويند.
نمونه هايي از طرح هاي سبك هندسي را اغلب در فرش ايلياتي تركمني، بلوچي، لري، افشاري و برخي از فرش هاي مراكز بافندگي شهري مانند قم، جوشقان، اردبيل و منطقه هاي غربي ايران مشاهده مي كنيم. گروه هاي فرعي اين سبك عبارتند از هندسي جوشقاني، هندسي كف ساده، هنندسي ستاره (موزائيك)، هندسي بندي قابي، هندسي لچك و ترنج، هندسي خاتم شيرازي.
در اين جا بي مناسبت نيست به اين نكته اشاره شود كه اصطلاح طرح هاي اقتباسي را كه برخي از كارشناسان در مورد تعدادي از فرش هاي بافته شده در سبك هندسي را به كار مي برند از نظر نگارنده واژه صحيحي نمي باشد چه اگر مقصود طرح هاي ناحيه قفقاز باشد ما بي آنكه منكر تأثري طرح هاي اين ناحيه در طرح فرش هاي نواحي شمالي ايران مانند اردبيل، مشكي شهر، مغان، زنجان و بسياري از ايلات ايران شويم بايد خاطر نشان سازيم كه ناحيه قفقاز خود در اصل تا گذشته اي نه چندان دور جزئي از خاك ايران بوده و پس از جنگ هاي ايران و روسيه در زمان قاجاريه بر اساس معاهده هاي تركمانچاي و گلستان ضميمه خاك روسيه تزاري شده است. بنابراين در اصالت و وابستگي اين طرح به مجموعه طرح هاي اصيل ايراني هيچ گونه شك و ترديدي وجود ندارد.
فرش هاي در سبك شاخه شكسته در مراكز فرش بافي هريس، ساروق، بيجار، بختياري و طرح هاي در سبك منحني بيشتر در كارگاه هاي شهري و در مراكز بافندگي قم، كاشان، اصفهان، تهران، نائين، كرمان و خراسان بافته مي شوند.
طرح هاي قالي را بر حسب آن كه زادگاه آن در ميان عشاير و ايلات بوده و يا اين كه توسط طراحان نقش قالي مراكز بافندگي شهري تهيه شده باشد به دو گروه بزرگ طرح هاي ايلياتي و طرح هاي شهري تقسيم بندي مي كنند.
طرح هاي ايلياتي
اين طرح هاي از قديمي ترين و اصيل ترين طرح هاي قالي بافي ايران هستند و بيشتر بدون نقشه بوده و ذهن بافت مي باشند. توتم هاي قبيله اي، طبيعت و حيواننات و اشياء مورد علاقه و استفاده افراد ايل و روستانشينان در اين طرح ها تجسم چشم گيري دارند.
رنگ هاي زنده و زيبايي ساده و دل انگيز اين طرح ها آن چنان است كه گاه طالبان خوش سليقه فرش، دست بافتهايي با اين گونه طرح ها را بر فرش هاي كاملاً دقيق و ظريف كارگاه هاي شهري ترجيح مي دهند. به طور كلي تمامي اين طرح هاي در سبك هاي هندسي و شاخه شكسته بافته مي شوند.
اين طرح ها را گاهي به نام محل هايي كه اين فرش ها در آن جا بافته شده اند مي نامند مانند مزلقان، فردوس، ويس و گاهي نام تيره هاي ايلي مانند هيبت لو، يلمه و گاه نام افراد صاحب نفوذ محلي مانند سالارخاني، يعقوب خاني و علي ميرزايي را مي گيرند. طرح هاي قشقائي، تركمني، بلوچي، افشاري، لري، شاهسون و ساير ايلات را به لحاظ دارا بودن ريشه هاي ايلي و چگونگي بافت مي توان در اين گروه طبقه بندي كرد.
طرح هاي شهري
نقشه فرش هاي روستايي و مراكز شهري اكثر پيچيده تر و بيشتر با خطوط منحني هستند و براي انتقال اجزاء آن بر روي قالي به اجبار بايد از الگو و يا نقشه استفاده كرد. طراحان نقش قالي نقشه هاي مورد نظر را بر روي كاغذهاي شطرنجي ميلي متري ترسيم مي كنند. هر خانه شطرنج معرف يك گره در روي قالي مي باشد. ممكن است نقشه هاي سياه و سفيد حاوي شماره هاي رنگ و يا در اصل رنگي باشند.
طراحي در قالي بافي كاري است مستقل و به عهده هنرمنداني است كه تنها در اين زمينه فعاليت دارند. اين نقاش ها برابر با سفارش كارگاه هاي قالي بافي و يا نظر شخصي طرح هاي قالي را تهيه مي نمايند. به جز نقشه هايي كه در كارگاه هاي طراحي خصوصي تهيه مي شوند هنرمندان نقش قالي مراكز دولتي ذيربط نيز به كار ترسيم نقشه هاي زيبا و ابتكاري اشتغال دارند. آن ها در اين تلاش هستند كه به راهي بيرون از بدعت ها و سنت هاي گذشته در زمينه طراحي دست يابند و تا حدودي نيز در اين مهم موفق بوده اند به ويژه هنرمندان تهراني كه در سال هاي اخير طرح هاي جالب و دلپسندي را به وجود آورده اند